Deel 16: De bevrijding van de concentratiekampen
Pytheas 
Een van de donkerste hoofdstukken van de Tweede Wereldoorlog is zonder twijfel de Holocaust. Tijdens deze systematische genocide werden miljoenen Joden, maar ook Roma, Sinti, homoseksuelen, gehandicapten, politieke tegenstanders en anderen vervolgd, gedeporteerd en vermoord door het nazi-regime.
De opkomst van antisemitisme in nazi-Duitsland
Al vanaf het begin van de machtsovername door Adolf Hitler in 1933 werden Joden het doelwit van discriminerende wetten en propaganda. De Neurenberger wetten (1935) ontnamen hen hun burgerrechten en verboden huwelijken tussen Joden en niet-Joden. Bedrijven, scholen en publieke functies werden gesloten voor Joden.
De situatie escaleerde tijdens de Kristallnacht van 9 november 1938, toen honderden synagogen en Joodse winkels in brand werden gestoken en duizenden Joden werden gearresteerd. Dit was de opmaat naar grootschalige vervolging en uiteindelijk massavernietiging.
De weg naar de genocide
Met de invasie van Polen in 1939 begon de grootschalige deportatie van Joden naar getto’s, afgesloten stadsdelen waar ze onder erbarmelijke omstandigheden moesten leven. In 1941, na de aanval op de Sovjet-Unie, startten de nazi’s ook massale executies door de Einsatzgruppen, mobiele moordcommando’s die honderdduizenden mensen doodschoten in bossen en ravijnen, zoals bij Babi Jar in Oekraïne.
Op de Wannseeconferentie in januari 1942 werd de zogenaamde “Endlösung der Judenfrage” (de definitieve oplossing van het Joodse vraagstuk) formeel vastgelegd: de vernietiging van de Europese Joden. Dit leidde tot de bouw en uitbreiding van vernietigingskampen zoals Auschwitz-Birkenau, Treblinka, Sobibor en Belzec.
Het leven in de kampen
De concentratie- en vernietigingskampen waren plekken van ontmenselijking. Gevangenen werden bij aankomst vaak direct geselecteerd: wie kon werken werd naar de barakken gestuurd, de rest ging vrijwel meteen naar de gaskamers. Honger, dwangarbeid, ziektes en mishandelingen maakten het leven in de kampen onmenselijk zwaar.
In Auschwitz-Birkenau werden naar schatting 1,1 miljoen mensen vermoord, waarvan het merendeel Joden. Ook werden er medische experimenten uitgevoerd door nazi-artsen zoals Josef Mengele.
De bevrijding van de kampen
In 1944 en 1945, toen de geallieerden oprukten, werden de kampen stap voor stap bevrijd:
- Majdanek werd in juli 1944 als eerste bevrijd door het Rode Leger.
- In januari 1945 bevrijdden Sovjetsoldaten Auschwitz, waar nog 7.000 uitgemergelde gevangenen werden aangetroffen.
- In april 1945 bereikten Amerikaanse troepen Buchenwald en Dachau, terwijl Britse troepen het beruchte Bergen-Belsen bevrijdden, waar tienduizenden gevangenen dood of stervend werden aangetroffen.
De beelden die geallieerde soldaten daar maakten, schokten de wereld en maakten duidelijk welke omvang de Holocaust had aangenomen.
Aantallen slachtoffers
In totaal werden tijdens de Holocaust naar schatting zes miljoen Joden vermoord. Daarnaast stierven honderdduizenden Roma en Sinti, politieke gevangenen, geestelijk gehandicapten, homoseksuelen en andere slachtoffers van de nazi-ideologie.
Wist je dat?
- Het woord “Holocaust” komt van het Griekse “holokauston”, wat “volledig verbranden” betekent. In het Hebreeuws wordt vaak de term “Shoah” gebruikt, wat “catastrofe” betekent.
- De nazi’s probeerden de sporen van hun misdaden uit te wissen door massagraven te openen en lichamen te verbranden in zogenaamde Aktion 1005.
- In Nederland werden meer dan 100.000 Joden gedeporteerd, waaronder Anne Frank, die wereldberoemd werd door haar dagboek.
- In veel bevrijde kampen stierven duizenden mensen nog na de bevrijding door ondervoeding, tyfus en uitputting.
